Orta yaş krizi
Orta yaş krizi veya erişkin sendromu; kadınlarda menopoz, erkeklerde ise andropoz süreci öncesi değişen hormonal faaliyetlere bağlı olarak kişilerin cinselliğe karşı aşırı istek artışının oluşmasına verilen genel addır. Genelde bilinç daha doğru bir ifade ile altbilincin vücut bütünlüğü olarak artık üreme faaliyetlerinin risk altında olduğunu algılayarak canlılığın (neslin) devamı dürtüsüyle oluşan bir psikolojik savunma dürtüsü mekanizmasıdır. Ayrıca sosyal hayatı olan canlılarında bilimsel olarak (508 şempanze ve orangutan) incelenmesinde hayvanlarda da orta yaş krizi bulguları görülmüştür.[1]
Orta yaş sendromu ilk olarak 1965 yılında Elliott Jaques tarafından ortaya atılmış ve Batı toplumunda orta yaşlarda ya da orta yaşlılarda, gençlik çağlarını geride bırakmanın duygusallığı ve yaşlanmanın hissedilmesi ile dramatik olarak özgüvenin azalması sonucu görülen bir süreç olarak tanımlanmıştır.[kaynak belirtilmeli]. Orta yaş döneminde olan erişkinlerin çoğu, hayatlarının yarısını tüketmiş olabilecekleri düşüncesi ile orta yaş sendromuna girebilmektedir. Kriz bu süreçte, evlilik dışı ilişki, andropoz, menopoz, aileden birinin ölümü veya başka üzüntüler, işsizlik ya da eksik istihdam, başka bir iş tecrübesi olmamakla beraber işinden ya da kariyerinden hoşnut olmamak ya da çocukların evden ayrılması gibi etkenler dolayısıyla tetiklenebilir. Bu kişiler amaçları ya da idealleri ile ilgili olarak yeniden bir değerlendirmeye girebilir ve bu durum kariyer, iş-yaşam dengesi, evlilik, duygusal ilişkiler, harcamalar veya fiziksel görünüm gibi günlük yaşamda ya da rutinde, önemli değişimler yapma arzuna dönüşebilir.
1980'lere kadar yapılan akademik araştırmalar orta yaş sendromu olgusunu, erişkinlerin çoğunda görülen bir evre olarak kabul etmemiştir. Yapılan bir çalışmaya göre ABD'de yaşayan insanların %10'undan daha azı yaşlanmaya ya da yaşlarına bağlı olarak psikolojik bir kriz yaşamışlardır.[2] Kişilik tipi ve psikolojik kriz geçmişinin "geleneksel" bir orta yaş krizi için zemin hazırlayacağına inanılmıştır.[3] Bu evreden geçmekte olan kişiler bazı belirtiler ile birbirinden farklı davranışlar sergilerler.
Olgu
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu sorun genel olarak 40 ila 60 yaş aralığında ortaya çıkar ve yetişkinlerin yaklaşık %10'u orta yaş krizine yakalanır (1990'larda yapılmış geniş bir çalışmaya göre[4] hastalığın başlangıç yaşı ortalama 46 idi.). Erkekler de 3-10 yıl, kadınlarda ise 2-5 yıl sürmektedir.
Orta yaş krizi yaşlanmadan kaynaklanabileceği gibi, yaşlanma ile gelen değişiklik, problem ya da pişmanlık gibi olgular dolayısıyla da tetiklenebilir:
- İş ya da kariyer (veya olmaması)
- Karı-koca ilişkileri (veya olmaması)
- Çocukların büyümesi (veya olmaması)
- Ebeveynlerin yaşlanması ya da ölmesi
- Yaşlanmayla oluşan fiziksel değişimler
Orta yaş krizi kadın ve erkekte farklı etkilere yol açmaktadır. Araştırmacılar kadın ve erkekler arasında orta yaş krizini tetikleyen,[5] erkeklerde genellikle iş kaynaklı sorunlar gibi, farklı etkenlerin olduğunu ortaya koymuşlardır.
Diğer bir varsayıma göre de eşinin menopoza girmesi ya da doğurganlığının sona ermesi, erkekte orta yaş krizi sebebi olarak sayılmaktadır.[6]
Karakteristik özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta yaş krizinin duygusal etkileri:
- Belirsiz bir hayalin ya da amacın peşinden gitmek
- Gerçekleştirelememiş amaçlar için derin bir pişmanlık duyulması
- Başarılı meslektaşları tarafından aşağılanma korkusu
- Kendini genç hissetme tutkusu
- Kendi başına ya da akranlarıyla daha fazla zaman geçirme isteği
Bu kişiler aşağıdaki birtakım davranışları sergilerler:
- Alkol bağımlılığı
- Motosiklet, tekne, elbise, spor arabalar, mücevher, alet edevat, dövme, piercing gibi alışılmadık ya da pahalı şeyleri elde etme isteği
- depresyon
- Hatalarından dolayı kendilerini kınama ya da kendilerinden utanma
- Saç dökülmesini gizleme, daha genç gözükebilecekleri bir giyim tarzı benimseme gibi fiziksel görünümlerine aşırı özen gösterme
- Daha genç insanlarla ilişkide bulunma (seksüel ya da profesyonel olarak, boş yuva sendromu gibi)
- Spor, sanat ya da akademik gibi alanlarda çocuklarının daha iyi olması yönünde aşırı bir ilgi göstermesi
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.
- ^ ""Midlife Without A Crisis," Washington Post, Monday, April 19, 1999". The Washington Post. 23 Nisan 1999. 29 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010.
- ^ Lachman, Margie E. (2004). "Development in Midlife". Annual Review of Psychology. Cilt 55. ss. 305-331. doi:10.1146/annurev.psych.55.090902.141521.
- ^ "More On The Midlife Crisis You May Never Have". 10 Temmuz 2006. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2012.
- ^ "Are Male and Female Midlife Crises Different?". 19 Temmuz 2006. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2012.
- ^ "Ten Politically Incorrect Truths About Human Nature". 6 Temmuz 2007. 8 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2012.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Elliott Jaques. "Death and the Midlife Crisis," International Journal of Psychoanalysis, 1965.
- Gail Sheehy. "Passages: Predictable Crises of Adult Life," 1976. ISBN 0553271067.
- Margie Lachman, ed. "Handbook of Midlife Development," John Wiley & Sons, 2001. ISBN 047133331X.
- Huyck, Margaret H. (1993). Middle Age. Academic American Encyclopedia, 13, 390-391.
- "Midlife Without A Crisis" 29 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Washington Post, Monday, April 19, 1999; Page Z20.
- Kruger, A. (1994). The Mid-life Transition: Crisis or Chimera? Psychological Reports, 75, 1299-1305.
- Margie Lachman. "Development in Midlife," Annual Review of Psychology Vol. 55: 305-331, 2004.
- Myers, David G. (1998). Adulthood's Ages and Stages. Psychology, 5, 196-197.
- Shek, D.T.L. (1996). Mid-life Crisis in Chinese Men and Women. Journal of Psychology, 130, 109-119.
- Whitbourne, Susan Krauss (2010). The Search for Fulfillment: Revolutionary New Research Reveals the Secret to Long-Term Happiness. New York: Ballantine Books.
- Whitbourne, S.K., Sneed, J.R., & Sayer, A. (2009). Psychosocial development from college through midlife: A 34-year sequential study. Developmental Psychology, 45(5), 1328-1340.
